Het politieke debat schiet tekort en we denken dat dit mede komt door het gedrag van veel politici. Er is te weinig fatsoen en wijsheid. Het gaat in de politiek om belangrijke zaken en politici moeten beoordeeld worden op de wijze waarop ze met ons en elkaar communiceren. In een aantal artikelen willen we ons concentreren op het gedrag van politiek leiders, zonder daarbij in te gaan op de inhoud van hun boodschap. Wat gaat er verkeerd en hoe stellen we ons een leider voor die wel verstandig en geloofwaardig is. Die vraag willen we beantwoorden in een aantal artikelen.

We hebben geen pretentie om iets kenbaar te maken dat wetenschappelijk verantwoord zou zijn. Wij hebben het niet over onze waarheid, maar we vertellen waar wij in geloven. Wij zetten in op een dialoog tussen ons en de lezer. Wij geven stellingen en jij realiseert je wat jouw stellingen zijn en wellicht kunnen we samen een synthese vormen in wat wij vinden en wat jij vindt. Deze synthese is wellicht rijker aan geloofwaardige informatie dan onze stellingen afzonderlijk. 

Eenieder die denkt een goede aanvulling of een interessante andere mening te hebben wordt uitgenodigd te reageren.

Verbondenheid, is er iets mis met onze politieke leiders?

Politiek leiders kunnen schaamteloos liegen, framen, manipuleren, relevante informatie achterhouden, fake nieuws verspreiden en zich op andere manieren onfatsoenlijk gedragen. Wat bezielt hen om dit zo moeiteloos te doen? Er wordt gedaan alsof er goede verhoudingen zijn met andere politiek leiders of partijgenoten, maar het blijkt maar al te vaak uiterlijke schijn. Vooral ruzies binnen een partij die naar buiten komen, geven inzicht in de werkelijke gang van zaken.

Zoals het conflict dat ontstond bij GroenLinks waarvan de partijleider Jesse Klaver zegt niet mee te willen doen aan lelijke politiek en graag spreekt over empathie. Van deze waardevolle uitgangspunten bleek echter niets toen één van de kamerleden van zijn partij, dhr. Zihni Özdill, een afwijkend standpunt innam. Het kamerlid werd ontboden bij de partijleider. Hij kreeg bij hem de volle laag aan verwijten. Het kamerlid deed een poging om de vijandige opstelling van de partijleider op zijn telefoon heimelijk op te nemen. Hij wilde aan een collega laten horen wat hem bij herhaling overkwam. Dit mislukte waardoor het conflict verder escaleerde. Het kamerlid werd vervolgens als onbetrouwbaar, gevaarlijk en alcoholist in de media neergezet. Hij stapte op als kamerlid.

Om dit zo te kunnen, moet er een verstoring zijn in het besef van verbondenheid. De partijleider was bezig zijn relatie met de burgers te beheersen. Hij wil niet dat naar buiten komt dat er verdeeldheid is binnen de partij en dat zijn mening in twijfel getrokken wordt.

Macht als surrogaat voor liefde

‘De politiek is vies, vuil en vunzig’, is een bekende uitspraak van een oud politiek leider Alexander Pechtold.

Ergens in hun leven moeten deze mensen hun behoefte ‘zich in liefde verbonden voelen met hun wereld’ hebben opgegeven.

Als liefde in verbondenheid zijn prioriteit heeft verloren voor iemand dan wordt de kans groot dat machtsuitoefening als surrogaat gaat dienen. Macht wordt dan de nieuwe zingever van het leven. Het probleem hierin is dat de zucht naar macht een surrogaat is en in die hoedanigheid geen vervulling kan geven. De consequentie voor diegenen die overgestapt is naar macht als zingever van zijn leven is dat ze bij voortduring bezig moeten zijn met het vergroten van zijn macht. Als iemands macht bedreigd wordt, dan kan de opwinding er ook in zitten de tegenstanders buiten spel te zetten

Twee oprichters van de nieuwe partij FvD kregen na hun eerste successen een ernstig conflict met elkaar. Waar eerst vertrouwen was, bleef slecht wantrouwen over. Nu bleek één (dhr. Otten) van de twee, geld uit de kas gehaald te hebben. Dat werd gebruikt om hem uit te schakelen. De dief liet het er niet bij zitten en voorspelde dat hij zijn voormalig politieke vriend, dhr. Thierry Baudet, in zijn val mee zou slepen. Hij wist voldoende, zelfs nog uit de tijd voordat ze een politieke partij hadden opgericht en hij gebruikte daarvoor o.a. 5 jaar oude apps. De media zagen hun kans schoon om de succesvolle partijleider, die ook bij regelmaat kritiek uit op journalisten, te breken. De dief en journalisten zetten hem neer als een Russische pion.

Dit voorbeeld laat zien dat als humor bedoelde berichten tussen vrienden, uit de context gehaald, later tegen je gebruikt kunnen worden.

Macht heeft vijandschap nodig

Om je machtspositie te kunnen behouden is het zeer werkzaam om de mensen in je eigen kamp en liefst ook de bevolking een gemeenschappelijke vijand voor te houden. Dit past ook in het wereldbeeld van degene die zijn overgestapt naar macht weg van de liefde. Je bent voor of tegen mij. Het samen heeft zijn betekenis verloren, intimiteit, genegenheid zijn restposten geworden. Door een gemeenschappelijk vijandsbeeld te creëren krijg je wij versus zij. Het voordeel van een externe vijand is dat een kritische houding naar de politieke leider afgewend kan worden.

Politieke leiders proberen elkaar waar mogelijk zwart te maken. Een vijand maakt de verbondenheid binnen een partij sterker. En als je de vijand maar als gevaarlijk genoeg presenteert, dan kan je zelf je gang gaan. Pim Fortuyn werd als een verachtelijk gedemoniseerd, door bijvoorbeeld Marcel van Dam (PvdA), Paul Rosenmüller (GroenLinks), Thom de Graaf (D66). Om de beurt deed men een duit in het zakje en zo ontstond het beeld dat we hier te maken hebben met een gevaarlijk politicus. Hij leek desondanks af te stevenen op een enorme verkiezingswinst. Sommige politici hebben achteraf openlijk excuses aangeboden voor hun laffe gedrag, waarbij ze partijorders opvolgden en wat er ook naar voren gebracht werd door Fortuyn, verontwaardigd tegenspraken (Wouter Bos en Rob Oudkerk, PvdA). Achteraf, op 6 mei 2002 werd hij doodgeschoten door een milieuactivist.

Het vergt een bijzondere levenshouding om deze vorm van machtsuitoefening, het creëren van een externe vijand, te kunnen realiseren. In plaats van ‘het moet met ons samen goed gaan’ wordt het ‘het moet goed gaan met mij’. Dit brengt een competitieve houding met zich mee ten opzichte van de ander. Een politieke moord gepleegd door iemand die zich laat beïnvloeden door de grote woorden van zijn voorkeurspartij kan daar een gevolg van zijn.

De actuele situatie heeft prioriteit.

Omdat het bij de politieke leider gaat om winnen, moet hij zich vooral bezighouden met de actualiteit en gericht zijn op de ander om in te kunnen schatten hoe hij moet handelen. Hij houdt zich dus vooral bezig met externe factoren en handelt niet vanuit een ideologie over algemeen belang. Dit heeft als consequentie dat lange termijnplanning van ondergeschikt belang is. Ten aanzien van de toekomst lijkt er meer een houding te zijn van ‘dat zien we wel’.

Door Marianne Thieme (Partij voor de Dieren) is bij voortduring gewaarschuwd voor het uitbreken van een pandemie. Dieren kunnen nu eenmaal virussen overbrengen. Dat hadden we al gemerkt in 2002-2003, toen er een uitbraak was van SARS. Doordat we ecosystemen destabiliseren en oerwouden kappen, verstoren we ongerepte gebieden. Ook omdat we een enorme concentratie aan dieren hebben in ons land, die veelal verblijven in een soort vleesproductiehallen, wordt de kans dat we door een virusuitbraak getroffen worden groot geacht. De regering en de tweede kamer hadden daar nooit zo’n belangstelling voor en de gevolgen zie je nu. Toen de partijleider van de waarschuwende partij hier onlangs in de tweede kamer weer eens aandacht voor vroeg, kreeg ze de wind van voren van de minister. We zitten nu midden in een crisis, er is nu geen tijd.

Bij verkiezingen wordt natuurlijk wel een toekomstvisie voorgespiegeld als strategie om mensen voor hen te winnen. Eenmaal gesetteld in een machtspositie maakt de leider zijn eigen regels ter uitbreiding of consolidering van zijn machtspositie. Een effect van machtsnastreving is ook dat er niet vanzelfsprekend een samenhang is in de besluiten, het hangt af van het moment en niet van een ideologie. In het kader van machtsuitoefening is ook niet te verwachten dat afspraken nagekomen zullen worden. De afspraken dienen flexibel te zijn omdat de actualiteit dynamisch is en tactiek nodig is om in te kunnen spelen wat op dat moment nodig is.

Eerlijkheid is slechts een optie

Een politiek leider hanteert afspraken als mogelijkheden. Liefde in verbondenheid is immers opgegeven, wat ook maakt dat zich inleven in de ander vanuit empathie een onbekend fenomeen is.

Binnen een partij was bekend dat de partijleider (Dhr. Kuzu) een relatie was aangegaan met een nieuwe medewerkster. Er werd door een vrouw over gesproken en dit was bekend geworden binnen de partij. Iets dergelijks weten van een ander schept mogelijkheden om af te rekenen. Toen de tijd rijp was begon de partijgenoot (dhr. Öztürk) druk uit te oefenen, zodat hij zijn eigen positie kon verbeteren. Hij maakte vervolgens melding van het gedrag van de partijleider, met als doel zelf partijleider te worden.

Dialoog

Politici zouden rolmodellen kunnen zijn voor de burgers. Helaas is politiek meer en meer het verzenden van monologen. Men doet alsof er een dialoog is, maar het is alleen zenden. Hierdoor zal er nooit een derde weg komen. Een weg waarbij beide standpunten in hun waarde blijven en samen iets tot stand kunnen brengen dat boven beide standpunten uitstijgt.

Zou het mogelijk zijn de communicatie van politici te helen? Je kan bijvoorbeeld de communicatie van iemand beoordelen op het punt van receptief zijn (openstaan, ontvankelijk zijn). Een algoritme, een geautomatiseerd systeem om data te verwerken, kan dat nog veel beter beoordelen dan individuele mensen. Open staan heeft bijvoorbeeld te maken met bevestigen, toegeven, erkennen, waarderen. Het heeft ook te maken met de erkenning zelf niet de waarheid in pacht te hebben, met niet dogmatisch zijn en positieve termen gebruiken in plaats van negatieve. Kortom het opstellen van een algoritme ‘receptief zijn in discussies in de tweede kamer’ is niet zo moeilijk om op te stellen. Alle gesprekken in de tweede kamer worden toch uitgeschreven, laat het algoritme erop los en we hebben nuttige feedback voor elk kamerlid en elk lid van het kabinet.

Tot slot

We hebben een aantal factoren genoemd, waardoor politiek leiders niet voldoen aan constructief communiceren. Dit heeft tot gevolg dat de verdeeldheid in ons land onnodig vergroot wordt, terwijl het doel van politici juist zou moeten zijn om burgers te leren om samen na te denken over de toekomst van dit land. Op de wijze zoals het nu gebeurt, is de politiek inderdaad vies, vuil en vunzig. Velen nemen daardoor de beslissing om zich er zo min mogelijk mee te bemoeien. Maar daar is de politiek onzes inziens te belangrijk voor.