Als de politiek leiders zich bedienen van leugens, misleiding en manipulatie, dan heeft dit effect op de beleving van vrijheid van de burgers. In haar essay – Kinderen van Apate, over leugens en waarachtigheid – bespreekt de filosofe Alicja Gescinska een gedachtenexperiment: “Stel je een relatie tussen een meester en een slaaf voor. De meester is uitzonderlijk goed voor de slaaf. Als de slaaf zijn werk doet, dan kan hij verder doen en laten wat hij wil”.

Volgens Alicja Gescinska hebben misleidende politiek leiders een knechtende werking.

De vraag die je kan stellen is of de slaaf in deze situatie vrij is. Volgens de filosofe is dat niet het geval. Het besef van de ongelijke machtsverhouding, de meester kan zijn wil eenzijdig opleggen, is voldoende voor de slaaf om zich anders te gedragen dan in een gelijkwaardige relatie.

Volgens Alicja Gescinska hebben misleidende politiek leiders een knechtende werking op de burgers. Wie gemanipuleerd wordt, ziet zich in zijn vrijheid aangetast. Een voorbeeld ter verduidelijking. In ons eigen land is er strijd tussen regering en Tweede Kamer over het geven van alle relevante informatie door de regering aan de Tweede Kamer. Het blijkt keer op keer voor te komen dat de regering informatie niet wil geven. Het kan ver van mijn bed lijken, maar dat is het niet als de belastingdienst op je jaagt met onterechte beschuldigingen van fraude. Deze situatie staat bekend als de toeslagenaffaire en heeft tienduizenden mensen tot wanhoop gebracht. De verantwoordelijke bewindslieden misleiden keer op keer de Tweede kamer door deze niet goed te informeren. Het is dat de tweede Kamerleden Renske Leijten (SP) en Pieter Omtzigt (CDA) zich hierin vastbeten, anders zou de waarheid mogelijk nooit aan het licht gekomen zijn.

In de literatuur zijn diverse definities van vrijheid. De bekendste zijn:

1. De non-manipulatie definitie van vrijheid die stelt dat je vrijheid beleeft als je niet gemanipuleerd wordt.
2. Negatieve vrijheid, waarbij het gaat om afwezigheid van externe restricties en belemmeringen. Hierbij draait het om wat je wel of niet mag doen.
3. Positieve vrijheid, oftewel het aanwezig zijn van vaardigheden om zelf sturing te kunnen geven aan je leven. Bij deze definitie draait om wat je kunt doen.

Een gebrek aan waarachtigheid ondermijnt de vrijheid in alle drie de definities, beargumenteert Gescinska. Als men vrijheid opvat als de afwezigheid van manipulatie, dan is het duidelijk dat de leugen op gespannen voet staat met vrijheid. Wie gemanipuleerd wordt, ziet zijn vrijheid aangetast. 

Bij positieve vrijheid gaat het erom dat je jezelf kan ontplooien. Je kan daarbij denken aan geletterdheid, voldoende financiële middelen, politieke rechten, kritisch denken, een sociaal netwerk. Dit zijn voorwaarden voor zelfrealisatie en dus voor positieve vrijheid. Waarachtigheid hoort ook bij die voorwaarden. Het ontbreken van authenticiteit en oprechtheid in interpersoonlijke relaties leidt tot zelfvervreemding, het tegendeel dus van het doel van positieve vrijheid.

Gescinska legt vervolgens uit waarom liegen en manipuleren negatieve gevolgen heeft voor negatieve vrijheid. Ze geeft diverse voorbeelden die laten zien dat er een verband is tussen politieke leugens en maatschappelijke onderdrukking. Ze noemt voorbeelden als het pleiten voor het verbod op de koran of censureren van kunstwerken. De leugen faciliteert onderdrukkende maatregelen waarbij vrijheid uiteindelijk het onderspit delft. Liegende, manipulerende en wegkijkende politiek leiders hebben een rechtstreekse invloed op de vrijheid van burgers. Veel burgers geloven niet meer in onze democratie en in de waarachtigheid van politiek leiders.

Liegen en manipuleren van politici heeft negatieve gevolgen voor onze vrijheid.

Juist deze dagen is er een strijd tussen drie CDA-politici over wie de volgende lijstrekker van de partij gaat worden. De linkse ex-politicus Zihni Özdil schreef er een column over. Hij hoopt dat de eerdergenoemde CDA-politicus Omtzigt het gaat winnen. Zeker niet omdat hij het inhoudelijk met hem eens is, maar omdat Omtzigt al jaren op authentieke wijze opkomt voor de belangen van het Nederlandse volk en daar snakken we naar. Volgens velen gaat hij het echter niet redden, omdat hij te veel gentleman en te weinig rat is. Donderdag horen we de uitslag.