‘Gaslighting’* is een techniek die erop gericht is het zelfvertrouwen van iemand volledig te ondergraven, om zodoende macht over die persoon te krijgen. Het is een manier om het zelfstandig nadenken van een ander te slopen, door consequent onjuiste informatie door te geven. Het uiteindelijke gevolg is dat het slachtoffer zich overgeeft aan de denkwereld van de mishandelaar. De techniek kan op individuen toegepast worden (loverboys, mishandelaars), maar ook op groepen (cult-leiders, politici). Slachtoffers hebben niet door dat ze zo gaan twijfelen over hun eigen waarnemingen, ideeën en herinneringen dat ze stoppen met zelf denken en de ideeën van een ander als eigen overnemen.

Slachtoffers nemen de ideeën van de ander als eigen over.

Een van de schrijvers van deze column maakte een situatie mee dat een 85-jarige moeder, die haar laatste jaren graag zo lang mogelijk thuis wilde blijven wonen, tijdelijk in het verzorgingshuis opgenomen moest worden na een val. De daar werkzame wijkverpleegkundige kende de 60-jarige zoon, de gaslighter c.q. mishandelaar, goed vanuit het sociale leven in het dorp. Moeder zou veel beter hier voorgoed kunnen blijven, zei de zoon, voor wie de moeder vooral een last was geworden. Dat zou ons heel goed uitkomen antwoordde de verpleegkundige, we hebben hier diverse lege bedden. De coalitie was snel gesmeed. Moeder, die haar zoon idealiseert en tegelijk bang is voor zijn gemopper en driftbuien, heeft de eerste weken erg veel pijn als gevolg van de val. Vechten kan ze niet en vluchten is uitgesloten. En als ze niet doet wat hij zegt, dreigt hij voorlopig niet meer op bezoek te komen.

De zoon zegt zijn moeder bij herhaling dat ze niet meer naar huis moet willen gaan. Er is verder ook niemand die nog wat anders beweert in haar omgeving, mede doordat het bezoek door de coronacrisis sterk beperkt is. De tijdelijke opname van zes weken, die na drie weken al niet meer nodig is, kan door het huis zelf met nog eens zes weken verlengd worden. Tijd genoeg om het nog aanwezige zelfvertrouwen bij moeder verder te ondermijnen. In het begin stribbelt moeder nog tegen, maar na een aantal weken neemt ze de denkwijze van haar zoon over en vindt ze zelf ook dat ze te veel zorg nodig heeft om weer terug naar huis te gaan. Daarna is het om de tuin leiden van het Centrum voor Indicatiestelling Zorg gemakkelijk. Dit manipulatie-proces noemen we gaslighting. De gaslighter zorgt voor twijfel en verwarring over de eigen waarneming, herinnering en waarden van het slachtoffer, waarna een overgave aan de mishandelaar volgt.

Vechten kan ze niet meer en vluchten is uitgesloten.

Zo werkt de loverboy, de vrouwenmishandelaar, de cult-leider en sommige politici (liegen, ontkennen, chanteren, bang maken, beloven, je zelfvertrouwen slopen, A zeggen en B doen, anderen tegen je opzetten, isoleren, zeggen dat je gek bent).  

Of iemand wel of niet een racist is, wordt in Nederland regelmatig gebruikt om iemand te gaslighten. Een racismebeschuldiging wordt meestal grif gedeeld en je kan verwachten dat je overstelpt wordt met scheldkanonnades en bedreigingen uit het trollenleger. Je moet sterk in je schoenen staat om goed om te kunnen gaan met een dergelijke stormloop. Gehoopt wordt dat het slachtoffer een angst gaat ontwikkelen om zijn eigen mening naar voren te brengen en natuurlijk is het bericht ook bedoeld voor alle anderen die het lezen. De boodschap is: pas op met wat u denkt en zegt, en op wie u stemt, we maken zonder probleem een racist van u!

Pas op met wat u denkt en zegt.

Onlangs kreeg de Volkskrant columnist Max Pam te maken met een racisme beschuldiging van Sybren Kooistra, een bekende opiniemaker. In plaats van zich gek te laten maken, besloot hij eens uit te zoeken of dat in Nederland eigenlijk mag, iemand zonder argumentatie een racist noemen. Hij legde de situatie voor aan de rechter. We wachten de uitspraak af.

Donald Trump, hij weer, maak op grote schaal gebruik van hele en halve leugens, zodat het één grote brei wordt, en zijn potentiële kiezers het spoor bijster te laten raken, zodat ze aan zichzelf gaan twijfelen. Bij politiek gaslighten wordt misleiding ingezet om de publieke opinie m.b.t. politieke onderwerpen te destabiliseren. De gaslighter is vaak een charismatische leider, die ook het gebruik van angstinductie niet schuwt. Door de sociale media is het eenvoudig om misleidende informatie te verspreiden. In de huidige politiek heeft iedereen zijn eigen informatiekanalen (MSM en sociale media), zodat de informatiestroom voor een groot deel gecontroleerd kan worden. In iedere informatiebubbel zijn andere meningen en een eigen perceptie over wat waar is. Onlangs bracht Trump het verhaal naar voren dat senator Kamala Harris, die vicepresident wordt als Joe Biden de komende verkiezingen wint van Trump, niet verkiesbaar zou zijn, omdat haar ouders immigranten waren. “Ik hoorde dat ze niet aan de vereisten voldoet om zich verkiesbaar te stellen”, zegt Donald Trump voor de camera. “Geen idee of het waar is”, vervolgde hij, “je zou toch denken dat de Democraten dit uitgezocht zouden hebben, voordat ze haar kozen als kandidaat voor het vicepresidentschap”. Trump past hiermee een oude tactiek toe die bijna tien jaar geleden ook gebruikt werd tegen Obama, die ook geen échte Amerikaan zou zijn. Zijn kiezers, die Trump op een voetstuk geplaats hebben, zijn bereid dit soort nepnieuws te geloven. Daarnaast wordt angst geïnduceerd, bijvoorbeeld chaos in het vooruitzicht stellen als Joe Biden president wordt. Trump bombardeert je met krachtige boodschappen die ervoor moeten zorgen dat je je eigen kijk op een situatie negeert en je overgeeft aan de denkwijze van de politicus. Politici, journalisten en aanhangers uit hetzelfde kamp herhalen de boodschap en je onzekerheid over de onbekende toekomst en behoefte ergens bij te horen doen de rest.

De mishandelaar misbruikt zijn overwicht op zijn slachtoffer, waarbij charisma en angstinductie een rol spelen.

Gaslighting is een kwaadaardige manipulatietechniek. In de politiek wordt het gebruikt om twijfel op te roepen over de bedoelingen van een politieke tegenstander en zijn volgers. Zoals een loverboy zijn slachtoffer ervan beschuldigt niet loyaal en psychiatrisch te zijn, als ze weigert mee te werken aan het verdienmodel van haar ‘vriend’, zo wordt de techniek toegepast door politiek leiders door de tegenstander racist of anderszins gevaarlijk te noemen en daarmee ook de aanhangers te bedreigen met maatschappelijke uitstoting.

Door middel van het doorgeven van onjuiste informatie laat de misbruiker het slachtoffer aan zichzelf twijfelen. De mishandelaar misbruikt zijn overwicht op zijn slachtoffer, waarbij charisma en angstinductie een rol spelen. Het slachtoffer wordt onzeker gemaakt over zijn eigen sensorische waarnemingen, standpunten en psychische gezondheid.  Op een gegeven moment durft het slachtoffer niet meer op zichzelf te vertrouwen en geeft zijn vertrouwen aan de mishandelaar. De mishandelaar kan nu de leiding nemen over het leven van het slachtoffer.

Politiek leiders proberen met dit soort manipulaties hun ego-doelstellingen te verwezenlijken. Ze floreren in de huidige ego-wereld, met zijn dominante consumptiecultuur. Als we blijven denken en handelen zoals we nu doen, gaan we de problemen waar we mee kampen niet oplossen. Daarvoor hebben machthebbers te veel belang bij de huidige gang van zaken. Het wordt tijd om ruimte te maken voor mensen met meer bewustzijn en een constructiever mens- en wereldbeeld, waarbij waarachtigheid en liefde een centrale plaats innemen. Het begrip ‘gaslighting’ is afkomstig van een toneelstuk Gas Light (auteur Patric Hamilton, uitvoering: 1938). Het verhaal is ook meermaals verfilmd. Het begrip ‘gaslighting’ is een tiental jaar geleden geïntroduceerd in de communicatieleer