Sinds de toeslagenaffaire weten we dat overheidsdienaren er soms niet voor terugschrikken om medeburgers extreem veel leed toe te brengen. Helaas zijn er meer terreinen waarop een uitvoerende organisatie van de overheid burgers in de moeilijkheden kan brengen. Een voorbeeld daarvan is de gehele keten die is opgezet om kinderen te beschermen. De kinderombudsman deed onderzoek naar het functioneren van deze keten en bracht een verslag uit in 2018. De samenvattende conclusie was: er zijn op dit moment onvoldoende kwaliteitswaarborgen ingebouwd in de werkprocessen om ervoor te zorgen dat het aantal fouten tot een minimum wordt beperkt. Er worden beslissingen genomen op basis van onvolledige, onvoldoende onderbouwde informatie. Er is een gebrek aan waarheidsvinding en neutraliteit, een gebrek aan deskundigheid en regie, een gebrek aan tijdigheid en continuïteit en er is sprake van moeizame communicatie van professionals.

Nathalie van Waterschoot ervaarde aan den lijve dat het huidige systeem van jeugdbescherming een gezin wanhopig kan maken. Acht jaar lang werden zij en haar kinderen vermalen door het systeem dat zou moeten beschermen. In haar situatie was sprake van verwaarlozing, geweld, intimidatie en stalking. Ze wil hier ter bescherming van haar kinderen niet uitgebreider op ingaan. Helaas nam Veilig Thuis (VT), de instantie die onderzoek doet naar eventueel onveilige situaties voor kinderen, haar klachten niet serieus. Ze deden niet aan feitenonderzoek, ze waren niet neutraal, er was onvoldoende wederhoor. Ook de verslaglegging was onvoldoende. Meningen, verdachtmakingen en interpretaties voerden de boventoon, in plaats van op waarheidsvinding gebaseerd onderzoek.

Het verhaal van Nathalie van Waterschoot is van de vele burgers die zich slachtoffer voelen van de werkwijze bij VT. Wat wel bijzonder is aan deze situatie is dat ze zelf werkzaam is als senior rechter in de rechtbank Amsterdam. Ze wil zich nu uitspreken, omdat ze weet dat vele anderen vergelijkbare ervaringen hebben met dit beschermingssysteem voor onze kinderen.

Wie met VT te maken krijgen voelt vaak schaamte, daarom houden mensen dit liever geheim. Wat medewerkers van Veilig Thuis daarnaast goed snappen is dat inspelen op angst ervoor zorgt dat mensen zich niet meer durven te verzetten voor hun ongecontroleerde macht. De meeste slachtoffers van VT, willen anoniem blijven. Maar genoeg ouders zijn inmiddels zo kwaad en geëmancipeerd dat ze zich niet meer laten afschrikken door bedreigingen.

Medewerkers met extra macht kunnen kennelijk makkelijk misbruik maken van hun positie. In plaats van extra voorzichtig te zijn, juist omdat de overheid je macht gegeven hebt over anderen, slaan sommigen door naar de andere kant. Macht wordt gebruikt om vooringenomen meningen tot “feit” te verklaren. En op verzet volgt bijvoorbeeld de mededeling dat als er niet meegewerkt wordt er strengere maatregelen genomen zullen worden.

Laten we eens stil staan bij het gebruiken en misbruiken van macht. Wij mensen hebben de macht ons kenbaar te maken in de wereld en oefenen daarmee invloed uit op de wereld. We hebben allemaal de behoefte om invloed uit te oefenen. Met ons kenbaar maken aan elkaar stellen we ons ontmoetbaar op en creëren we gelegenheid om verbondenheid te ervaren. In deze verbondenheid kunnen we vervolgens in samenwerking met elkaar iets tot stand brengen. 

Als we gedwarsboomd worden in het kenbaar maken van onszelf, gaan we proberen macht in te zetten. Deze machtuitoefening kan intern zijn, bijvoorbeeld als onze interne ‘overlever’ baas probeert te zijn over onze interne volwassene. Het kan ook extern zijn, als we proberen macht uit te oefenen over een ander.

Toegespitst op VT dienen zij hun visie, over wat er aan de hand is in een gezin en hoe VT gelooft de problematiek te willen benaderen, voor te leggen aan de betrokkenen. Deze kunnen hun reactie geven op het voorstel, om zo samen tot een integratie te komen van definiëring van de problematiek en de te kiezen aanpak. Komen de partijen er niet uit dan zou een onafhankelijke, deskundige derde partij uitsluitsel kunnen geven. Dit laatste ontbreekt helaas.

Gebruiken we onze macht ons kenbaar te maken om iets tot stand te brengen buiten de ander om, terwijl het de ander wel betreft, dan kunnen we dit machtsmisbruik noemen. Machtsmisbruik kunnen we vormgeven door manipulatie, actief liegen en passief liegen (relevante informatie achterhouden) chanteren, intimideren e.d. Dit zijn allemaal activiteiten die het besef van verbondenheid doen afkalven en polarisatie in de hand werken. Veel mensen die te maken hebben met VT ervaren dat er misbruik gemaakt wordt van macht. We denken dat dit komt doordat onvoldoende maatregelen genomen zijn om het misbruik maken van macht te voorkomen. De toeslagenaffaire heeft laten zien dat dit tot wantoestanden kan leiden.

Er was een tijd dat rechter van Waterschoot brieven met daarop het Rechtspraaklogo niet open durfde te maken. Ze vertelt, “de kinderen en ik wisten gewoon niet meer wat we konden verwachten. We hadden al zo vaak beslissingen gekregen waarin we ons niet gezien en gehoord voelden. Het was onwerkelijk” en “als me tien jaar geleden gevraagd was of dit in Nederland mogelijk was, zal ik je vol ongeloof hebben aangekeken”.

We willen in de komende tijd aandacht besteden aan de werkwijze van VT en stellen ons daarbij de vraag of ze hun eigen protocol wel volgen. VT heeft van de overheid specifieke bevoegdheden gekregen, maar daarbij de opdracht zich bij hun werkzaamheden aan het Veilig Thuis protocol te houden, zoals het onderscheiden van feiten en roddels en het doen van wederhoor. Het niet volgen van het protocol door functionarissen die vanuit de overheid macht over burgers hebben gekregen, kan deze burgers ernstig in de problemen brengen. Eigen ervaringen zijn welkom, voor zover deze gaan over de werkwijze van Veilig Thuis. Volgende keer gaan we er dieper wat er qua mistoestanden feitelijk plaatsvindt.

Bron: Het verhaal van rechter Nathalie van Waterschoot is beschreven in MR. Magazine – Nr.2 (2021).