26 juli 2023 door Rob van Boven en Luuk Mur

Het lijkt erop dat we ons meer verbonden voelen met geld en macht, dan met elkaar, de natuur en rechtvaardigheid. Er heeft een omkering van waarden plaatsgevonden en deze is nog steeds gaande. Hoe doen we dat, hoe zorgen we ervoor dat we massaal met deze omkering van waarden bezig zijn? Hoe komt het dat we steeds individualistischer worden, terwijl we weten dat sociale verbondenheid voorwaarde is voor een mooi en goed leven. We stellen ons de vraag of het mogelijk is om geboden voor een ongelukkige samenleving op te stellen en zo te reflecteren op wat we fout doen? Vandaag gaan we in op behoeftes en oplossingen.

Gebod 3. Zie oplossingen om behoeftes te bevredigen aan voor de behoeftes zelf.

We hebben allemaal behoeftes. We willen leven, veiligheid, verbonden zijn, onszelf zijn en we hebben seksuele behoeftes. Om deze behoeftes bevredigd te krijgen, moeten we deze ervaren (rechterhersenhelft) en vervolgens, indien nodig, oplossingen bedenken hoe we ze kunnen bevredigen (linkerhersenhelft). We zijn echter in staat om gaandeweg de gekozen oplossingen deze zelf als onze behoeftes te gaan zien. We raken daarbij de weg kwijt als we ons fixeren op de bedachte oplossingen in plaats van het bevredigen van onze eigenlijke behoeftes. Hoe meer we gekozen oplossingen als behoeftes gaan zien en deze willen realiseren, hoe meer we weg raken van onze eigenlijke behoeftes.

Je vindt bijvoorbeeld dat je partner je te veel probeert te beïnvloeden. Je kan gaan geloven dat om je behoefte om je zelf te zijn binnen je intieme relatie, je jezelf meer moet afsluiten en vaker alleen moet zijn. Alleen ben ik vrij, denk je. Je kan dan gaan denken dat je de “behoefte” hebt om alleen te zijn, terwijl dat een oplossing was om je vrij te voelen van de beïnvloeding van je partner. Je gelooft dat je de ander buiten moeten sluiten, zodat je kan doen wat je wil.

Vanwege deze geloofsvergissing, dat vrijheid gelegen is in kunnen doen wat je wil zonder bemoeienis van de ander, beschadig je de verbinding met de ander. Onze vrijheid waarborgen we in principe juist door de ander in vertrouwen te nemen en te delen wat er in ons leeft aan gedachtes, gevoelens en verlangens.

Onze vrijheid kunnen we ook kwijtraken door ons aan te passen aan de verwachtingen van de ander. Charlie Brooker is de schrijver van de sciencefiction serie Black Mirror. Deze titel is een verwijzing naar ons telefoonscherm. In één van de afleveringen functioneert de telefoon om online scores bij te houden over de waardering die je krijgt van anderen die je ontmoet. Een speciale app maakt het mogelijk de sociale waardering die een ander van jou heeft direct in te zien. Iedereen is daar obsessief mee bezig en iedere ontmoeting draait om de waardering van de ander. Ook is te zien op de app hoe hoog de gemiddelde waarderingsscore is van iedere andere persoon die je ontmoet. Als iemand met een hoge gemiddelde sociale waarderingsscore je bij een ontmoeting hoog of laag waardeert, dan heeft dat veel effect op jouw gemiddelde score. Dit systeem leidt tot totaal onechte ontmoetingen, waarbij fundamentele behoeftes zoals vriendschap en liefde niet meer aan de orde zijn. Een lage gemiddelde score heeft ook maatschappelijke consequenties. Je moet bijvoorbeeld aansluiten in een lange rij om iets te kunnen kopen, terwijl je bij een hoge gemiddelde score gelijk geholpen wordt. Met een lage score kom je ook voor interessante banen niet in aanmerking.

Het is sciencefiction, maar ook dichtbij. We hebben nog geen app op onze telefoon die de sociale waardering van anderen direct kan aflezen. Maar zijn we nu ook al niet veel te veel bezig met de erkenning van anderen. Vanuit een angst voor afwijzing en eenzaamheid leggen we de beoordeling over onszelf bij de ander en juist daardoor frustreren we vriendschap en verbondenheid, omdat ervan authenticiteit geen sprake meer is.

Als ik nu eens een perfect lichaam zou hebben, dan zou mij toch wel liefde ten deel vallen, denkt iemand. Dat betekent trainen en nog een trainen in de sportschool en eventueel operaties ondergaan of andere medische behandelingen om aantrekkelijker te worden. Of als ik nou eens een totaal ander lichaam zou hebben. Geen vrouw meer, maar een man of omgekeerd of juist non-binair. Of zou het uitmaken als ik dure merkkleding aantrek en zo laat zien dat het mij materieel heel goed gaat, dat ik succesvol ben. Een handtas, zo één als Sylvie heeft, van 200.000 euro dat zou toch indruk maken. Het zijn bedachte oplossingen voor het gemis aan echte verbinding, terwijl ook hier de oplossing juist de verbinding in de weg staat.

Voor onze behoefte aan veiligheid kunnen we zijn gaan geloven dat we deze kunnen bevredigen door te streven naar zekerheden of proberen gevoelens en situaties te controleren. Of situaties te mijden waar we angst of onzekerheid kunnen ervaren. Je zoekt veiligheid bijvoorbeeld door dwangmatigheden. De dwang krijgt vervolgens het karakter van een behoefte, je voelt spanning als je er niet aan toegeeft. Maar het is geen behoefte, het is een niet functionele oplossing. Je dwang om alles recht te leggen op je bureau had de functie om veiligheid te creëren, het liep echter uit de hand en veroorzaakte een gevoel van onveiligheid als je er niet naar handelt. Het leven is een aaneenschakeling van onzekerheden en controle over gevoelens gaat niet echt lukken. Daar zijn gevoelens ook niet voor, ze hebben een signaalfunctie. Situaties kunnen we ook niet controleren, hoogstens beïnvloeden. We kunnen niet bepalen hoe onze omgeving reageert. Als we geen angst en onzekerheid willen ervaren, dan halen we de dreiging juist in huis.

Wat leeft wil leven. Toch kunnen we in sommige situaties geloven dood te willen. Dood willen is geen behoefte maar een oplossing. Het is een oplossing als onze levensdrift geen perspectief meer ziet, als we met onze levensdrift geen kant meer op denken te kunnen. Het is altijd zaak om uit te zoeken of er mogelijkheden zijn toch ruimte te krijgen voor onze levensdrift.

Voor onze linkerhersenhelft is het geen probleem behoeftes en oplossingen als één en hetzelfde te zien. Met denken kan je elke kant op zolang je je innerlijk besef (rechterhersenhelft) buiten spel laat. Leef je vanuit je RH dan worden je fundamentele behoefte ervaren, zoals de behoefte aan verbondenheid met anderen en met de natuur. De LH leeft vanuit een model over de ander en zichzelf. Je gelooft bijvoorbeeld dat je de erkenning en waardering van de ander nodig hebt en die kunt verkrijgen als je rijk bent en veel bezit.

Onze LH is gespecialiseerd in overleven op basis van een model van de werkelijkheid (Ik-versus-de-wereld) en onze RH ervaart (In-de-wereld-zijn). Leef je vanuit je RH dan ervaar je fundamentele behoeften. We zijn een sociaal dier en de behoefte verbonden te zijn met anderen is daarom fundamenteel. Je kan geloven dat je met bezit de erkenning en waardering van de ander zal krijgen. Bezit zou de oplossing zijn voor je en je streeft ernaar zo rijk mogelijk te worden. Het belang van de ander wordt uit het ook verloren. De markt springt daarop in en stimuleert eigenbelang. Bij vriendschap ben je uit op het goede voor de ander, zodra de markt zich ermee bemoeit gaat het om eigen voordeel. De ander moet maar voor zichzelf zorgen en als dat mislukt dan is er de staat waar je kunt aankloppen. Zo ontstaat BV Nederland en kunnen politici zeggen dat we zo’n rijk land zijn, terwijl de voedselbanken het werk niet aankunnen. Ernstig is ook dat we de verbondenheid met elkaar zijn kwijtgeraakt, waardoor eenzaamheid een algemeen verschijnsel is geworden.