Luuk: Boeddhisten onderscheiden zes zintuigen, één meer dan wij op school leren. Het brein (de mind) is daarbij ook een zintuig. De mind initieert, in deze visie, geen gedachten, maar is een zintuig dat gedachten opmerkt. Gedachten zijn daarmee vergelijkbaar met geur, geluid of smaak. Het zijn ervaringen van onze zintuigen.

Dat brengt me bij Riccardo Manzotti, hoogleraar robotologie, filosoof en psycholoog. Als je aan hem vraagt wie of wat we zijn, dan is het antwoord: je bent hetgeen je ervaart. Het lichaam maakt ervaring mogelijk, maar is niet je zelf en herbergt het ook niet. Het zelf is een doorlopende accumulatie van ervaringen en het lichaam is het instrument dat de ervaringen mogelijk maakt  en er op reageert.

Je bent wat je ervaart, stelt Manzotti.

Volgens Manzotti zit bewustzijn, dat we ervaren dat we op de wereld zijn, niet in het brein, maar in de wereld om ons heen. Onze zintuigen inclusief onze hersenen maken kontakt met de wereld mogelijk en onze ervaring is de wereld die we waarnemen. Deze ervaring zit niet in het brein, er zit dus niet een soort plaatje in je hersenen waar je naar kijkt zoals het standaard internalistische gezichtspunt zegt, maar is een waarneming van de werkelijkheid zelf.

Het idee dat er op de één of andere manier een geest is die, bijvoorbeeld in de hersenen, verbonden is met het lichaam, noemt hij een collectieve dwaling.

In de visie van Manzotti staan we niet los van de wereld, maar zijn we de wereld die we ervaren. We hebben wel de ervaring dat er een -ik- is die de controle heeft, maar dat is een handig verhaal om een vorm van coherentie te verkrijgen in alles wat we ervaren. Denken in woorden is volgens hem aangeleerd gedrag. Opvoeding is een eindeloze herhaling van woorden die tegen ons gezegd worden. Zo vaak wordt het herhaald, dat we gaan geloven dat er een besliscentrum in ons hoofd zit endat ons bewustzijn in ons hoofd zit.

Het jonge kind beleeft waarschijnlijk vooral ervaren van zijn omstandigheden. Als volwassene is het vooral -ik- en daarnaast de wereld wat we ervaren.

De accumulatie van ervaringen is een deelaspect van het zelf, denkt Rob.

Rob: Een aantal aspecten van Manzotti vind ik mooi. Dat het zelf een doorlopende accumulatie van ervaringen zou zijn en dat we ons niet los kunnen zien van onze omgeving geloof ik ook. Maar de accumulatie van ervaringen zie ik wel als een deelaspect. Het aangeboren kwetsbare deel in ons zie ik als de bron van onze eigenheid, het vertegenwoordigt onze behoeftes. De ervaringen die we opdoen in ons leven leert ons wie we zijn. Op het moment dat we onze behoeftes volgen en merken dat deze niet altijd synchroon lopen met wat onze omgeving doet en wil, begint er een besef van ‘ik-versus-de-wereld’ te ontstaan. Het is de start van het daadkrachtige deel die gaat leren hoe we ons dienen te verhouden met de wereld om ons heen. Dit leerproces is inderdaad een accumulatie van ervaringen. Het daadkrachtige deel probeert zijn wereld te begrijpen en dit begrijpen resulteert in een complexe set van geloofsregels. Deze geloofsregels gaan iets vertellen over wie ik zou zijn en hoe de wereld te begrijpen is. Dit geeft een spanningsveld tussen het kwetsbare deel en het daadkrachtige deel in ons. Ik kan me voorstellen dat in interactie met de buitenwereld de uitkomsten van dit krachtenspel tamelijk vast ligt. We doen nieuwe ervaringen op in interactie met onze buitenwereld en het proces tussen de twee delen geeft een vaste uitkomst waar geen keuze in vervat is. De nieuwe ervaring en onze reactie daarop kan echter wel een verschuiving aanbrengen in het krachtenspel voor de volgende ervaring. Tot zover kan ik meegaan met Manzotti.

Op volwassen leeftijd bestaat het interne gezin uit het kwetsbare kind, het daadkrachtige kind en de volwassene.

In het model dat ik hanteer komt er gaandeweg in ons leven een derde partij, de volwassene, die zich los kan gaan zien van de geleerde geloofsregels en geloofsondeugend kan gaan handelen. Als de volwassene zich los begint te zien van de geleerde geloofsregels ontstaan er keuzemogelijkheden.

Verder hanteer ik de stelling dat in de ontmoeting met onze omgeving we onszelf ontmoeten en zo kunnen we een besef ontwikkelen wie we zijn op dat moment. Deze stelling lijkt mij niet strijdig met Manzotti.

Luuk: Het begint met een lichaam. Jij noemt dat het kwetsbare deel. Je kan dit zien als onze genetische mogelijkheden, onze instincten, onze natuur. Het herbergt onze zintuigen, waarvan het brein er één is. Vervolgens gaan we ervaringen opdoen en het daadkrachtige deel ontwikkelt zich.

Een verschil met de opvattingen tussen jouw model en de visie van Manzotti ontstaat als er zich een derde partij ontwikkelt, namelijk de volwassene. Kenmerk van de volwassene is dat hij aangeleerde veronderstellingen weer ter discussie kan stellen. Hij kan geloofsondeugend handelen schrijf jij.

Het zelf is een doorlopende accumulatie van ervaringen. Je zou binnen die ervaringen onderscheid kunnen maken tussen verschillende soorten ervaringen. Bijvoorbeeld ervaringen met een moreel aspect of ervaringen die met overleven te maken hebben. We hebben de gewoonte om ervaringen als iets concreets te benoemen, bijvoorbeeld ‘het geweten’ of  ‘de overlever’. We doen dan of het bestaat, alsof het geweten, het bewustzijn of -ik- iets is dat je kunt vastpakken of aanwijzen, terwijl het juist zo dynamisch is als het leven zelf.

---

Websites:
www.consciousness.it
www.nybooks.com (15 dialogen Riccardo Manzotti en Tim Parks)
www.janwarndorff.nl