13 september 2023 door Rob van Boven en Luuk Mur

Het lijkt erop dat we ons meer verbonden voelen met geld en macht, dan met elkaar, de natuur, waarheid en rechtvaardigheid. Er heeft een omkering van waarden plaatsgevonden en deze is nog steeds gaande. Hoe doen we dat, hoe zorgen we ervoor dat we massaal met deze omkering van waarden bezig zijn? Hoe komt het dat we steeds individualistischer worden, terwijl we weten dat sociale verbondenheid voorwaarde is voor een mooi en goed leven. We stellen ons de vraag of het mogelijk is om geboden voor een ongelukkige samenleving op te stellen en zo te reflecteren op wat we fout doen? Vandaag gaan we in op kwetsbaarheid.

Gebod 7. Camoufleer je kwetsbaarheid voor jezelf en anderen

Kwetsbaarheid in de rechterhersenhelft (RH) is vrij. Anders gezegd: in de RH heeft kwetsbaarheid een vanzelfsprekende plek zonder dat daar nog een betekenis aangeplakt is. Dat is in de linkerhersenhelft (LH) anders, daar krijgt het een extra betekenis, positief of negatief. Kwetsbaarheid mag zijn omdat het is in de RH. In de LH kan kwetsbaarheid overlevingsgedrag oproepen.

In de gesloten Jeugdzorg verblijven de meest kwetsbare jongeren van 12 tot 18 jaar met gedragsproblemen die zo heftig zijn dat de jongere een gevaar is voor zichzelf of voor anderen. Vaak is er sprake van psychiatrische klachten zoals autisme of ADHD. Ook kan er sprake zijn van een (licht) verstandelijke handicap. Meestal gaat er aan de plaatsing een onderzoek van de Raad voor de Kinderbescherming (RvdK) vooraf en wanneer de Raad het nodig acht wordt er een verzoek voor gesloten jeugdzorg ingediend bij de kinderrechter. Kom je in de gesloten jeugdhulp terecht dan is daar vaak een voor de jongere tot wanhoop brengend traject aan vooraf gegaan. We zijn van mening dat deze groep tot de meest kwetsbare burgers behoort. Het zijn vaak overlevers, dat wil zeggen dat hun linkerhersenhelft (LH) dominant is bij de aansturing van hun gedrag.

Gesloten Jeugdhulp komt regelmatig in het nieuws vanwege heftige incidenten, een schokkende benadering van de jongeren en niet toegestane vrijheidsbeperkende maatregelen. In Friesland vindt de gesloten Jeugdhulp plaats op een locatie dichtbij Drachten, Woodbrookers genaamd. Over deze instelling hebben we het hier. Incidenten zijn daar volgens bronnen aan de orde van de dag en zullen moeilijk te geloven zijn, omdat je dit niet verwacht van mensen die gekozen hebben voor hulpverlening aan jongeren.

In opdracht van de Inspectie Gezondheidszorg en Jeugd werd een onderzoek gedaan naar twee jongeren waarbij de incidenten zich aaneen regen. Aanvankelijk wordt dit rapport geheim gehouden, er komt alleen een samenvatting gemaakt door Jeugdhulp Friesland zelf beschikbaar. Maar het rapport lekt toch uit en de situatie bij Woodbrookers blijkt dramatisch te zijn. De kinderrechter en docent-onderzoeker aan de Rijksuniversiteit Groningen Bart Tromp stelt in een artikel in de Volkskrant (9.9.2023): “Ik heb in mijn hele carrière nog nooit zulke ernstige problematiek gezien in de gesloten Jeugdzorg” en “Hier zijn fundamentele kinderrechten geschonden”. Het leven in Woodbrookers wordt beschreven als een aaneenschakeling van escalaties, geweld en agressie.

Er is sprake van angst-inductie en het geven van pijnprikkels bij machteloze jongeren die tegen elkaar uitgespeeld worden. De kinderrechter Bart Tromp spreekt van foltering.

De Jeugdbeschermers die jongeren plaatsen moeten hiervan weten, maar komen er om onbegrijpelijke redenen niet mee naar buiten. Ook hier een voorbeeld van: een jeugdbeschermer schrijft in het eindverslag over iemand die weer thuis woont en waarbij de Onder Toezicht Stelling (OTS) beëindigd wordt, dat hij zonder schade weer thuis geplaatst is. Volkomen ten onrechte want er was wel degelijk blijvende schade, maar het moest erin blijven staan, ook na protest van betrokkenen. Waarom schrijft de jeugdbeschermer dit, terwijl er aantoonbaar schade was? Wie wordt hier beschermd door de jeugdbeschermer en in opdracht van wie?

Kwetsbaarheid of sensitiviteit is een prachtige kwaliteit. Des te meer we ons als kwetsbaar mogen ervaren, des te meer kunnen we het leven ervaren en ons verbonden voelen. Soms wordt hoog sensitief zijn als een probleem gezien, hetgeen in feite niets te maken heeft met sensitiviteit op zich, maar met de reactie daarop. Naarmate we meer sensitief zijn, kunnen we ook sneller een geloof ontwikkelen (of geconditioneerd worden). Nu hangt het er van af of we bijvoorbeeld een overwegend liefdevol geloof ontwikkelen over onszelf en of over anderen of een overwegend afwijzend geloof. De sensitiviteit in ons zorgt er wel voor dat we in ons volwassen leven snel getriggerd kunnen worden in een geloof dat we geleerd hebben in onze jonge jaren. Onze kwetsbaarheid in ons als kind dient beschermd te worden door onze opvoeders, zodat we leren ons beschermd kwetsbaar te kunnen geloven. Dit is weer nodig om te leren ons weerbaar kwetsbaar te kunnen voelen als we ouder zijn.

De linkerhemisfeer maak een verhaal over het leven op basis van hoe onze opvoeding loopt. Dit verhaal nemen we mee in ons volwassen leven en projecteren we op de volwassen wereld waar we in terecht komen. Dit geloofsverhaal hanteren we als een gegeven, zo is het! We verlengen daarmee vaak in meer of mindere mate onze kijk op het leven zoals we dat als kind leerden, waardoor we dus als volwassene vergissingen maken over hoe we met elkaar omgaan. De wereld waarin we opgroeien is niet automatisch hetzelfde als waarin we als volwassenen rondlopen. Hoe we het leven ervoeren als kind kan daardoor ongeveer dezelfde levenskwaliteit behouden in ons volwassen leven.

Vanuit de linkerhemisfeer kunnen we een verhaal gemaakt hebben over het leven dat als kwetsbaarheid een rol speelt je rekening moet houden met bijvoorbeeld:

• Dat de ander macht over je zou hebben als je je kwetsbaarheid toont.
• Dat kwetsbaarheid hetzelfde is als weerloos zijn.
• Dat kwetsbaar zijn zwak is.
• Dat je kwetsbaar voelen hetzelfde is als je eenzaam en machteloos voelen.

In een lastige situatie kan een hulpverlener de hulpbehoeftige gaan zien als een bedreiging. Door weg te blijven van eigen kwetsbaarheid, kan het dan zo uitpakken dat de hulpbehoeftige wordt ervaren als een tegenstander waar hij of zij zich tegen moet gaan beschermen. In contact blijven op emotioneel niveau wordt dan meestal achterwege gelaten. Verbondenheid speelt niet als de ander een tegenstander is geworden, die moet je de baas zien te blijven. Net zoals onze politieke leiders van verschillende landen laten zien, dat doe je met machtsuitoefening. We mogen niet verliezen dus moeten we winnen. Als de kinderen, die in de eerder beschreven instellingen waren, niet al nare overtuigingen hadden ten aanzien van kwetsbaarheid dan houdt niets hen tegen om daar enkel meer in te volharden.